Warszawa magiczna- przekrój pionowy.

Jeszcze parę lat temu nie lubiłem miasta stołecznego Warszawy. Na tle mojego własnego miasta, zwartego, kamienicznego, choć z powybijanymi zębami, stolica wypadała blada, rozlazła, chaotyczna, posklejana, pełna pustki. Ale zmieniła się Warszawa i zmieniłem się ja- dojrzeliśmy, czy co? Nabraliśmy harmonii i uroku? Ja- nie wiem, Warszawa- chyba tak.

Warszawa jest symbolem. Milion piosenek i milion wierszy przewinęło się przez nasze życia, i milion przeczytanych książek, a wiele z nich było o mieście stołecznym. Dlatego zna się Warszawę, w której się nawet nie bywało. Znamy w Polsce to miasto, tak jak świat zna Paryż czy Nowy Jork- nawet jeśli nie osobiście, to ze słyszenia.

W Warszawie, mówię Wam, nie ma czegoś takiego jak miejsca anonimowe. Każda nazwa, każda dzielnica, prawie każda ulica wywołuje mgliste widma skojarzeń. Historia puka co krok, nie taka zwykła, jak w moim mieście, tylko historia z najwyższych półek, mimo pozorów zakurzenia złożona z samych błyszczących detali. Każda nazwa i każda dzielnica znaczy coś więcej, z powodu- wiadomo- Powstania Warszawskiego, ale też z powodów stołeczności, znanej całej Polsce i tego że w sporej części tutaj odbywały się wydarzenia jakie zmieniały kraj. To co się działo w Polsce działo się właśnie w Warszawie i nic tego nie zmieni. Można jednym ciągiem wymieniać nazwy i wszyscy będą je znali z popkultury: Stary Żoliborz, pieprzony Żoliborz, Osiedle Radiowo Lotnisko Bemowo, Wola Park, Chmielna, Dolny Mokotów i Górny Mokotów, Praga, Filtry, ulica Karowa, Most Średnicowy, Marymoncki John, więc na Wawrzyszew, raz dwa trzy, Chomiczówka, Chomiczówka.

Miasto stołeczne zharmonizowało się (chyba istnieje takie słowo, skoro Open Office nie podkreśla mi nic czerwonym wężykiem. (Wężykiem, panie majster? A jak!- cytat)). Dofinansowane unijnie i budżetowo wpakowało kasę we wszystkie trafione i nietrafione inwestycje, ale uładziło się w ostatnim dziesięcioleciu, wyrównało krawat i zapięło guziki od garnituru, przycięło zwisające tu i ówdzie kosmyki zieleni i wreszcie zaczęło wyglądać po ludzku, a do tego dzięki Muzeum Powstania przestało milczeć o swojej burzliwej przeszłości, a zaczęło się nią szeroko chwalić (za co chwała twórcom M.P.W.). Zaczęło fascynować, czego wcześniej nie doznawały autokarowe wycieczki zwiedzające Stolicę w ramach Wczasowego Funduszu Pracy, ani uczniowie szkół podstawowych i średnich przepędzani od zabytku do zabytku.

To tylko skromny ogląd człowieka z zewnątrz, więc nie gniewajcie się, Warszawiacy, że nie jest dogłębny.

Oprócz tego wszystkiego Warszawa zyskuje przy bliższym nieco poznaniu dodatkowy walor. To warstwy. Jak w cebuli.

Inne miasta, zwłaszcza moja Łódź- nie są aż takie warstwowe.

Tymczasem w Warszawie:

Nowodworska na za pięć
Znów na miasto mam chęć
Kluczem żegnam swoje drzwi
Przyszły w końcu dobre dni
Więc w taryfie głuchy syk
Hajs, telefon, wszystko git
Przyjacielem jestem kół
Nie dogoni mnie dziś dół
Wlewam w siebie pierwszy łyk
Tego nie zabierze nikt
Nie zabierze mi tych chwil
Kiedy robię z sobą dill
Dzisiaj jazda jutro szlus
Dzisiaj luz, jutro luz
Dziś popłynę sobie gdzieś
Hej kominy, żegnam, cześć!

Na zakrętach znosi mnie
Taksą po ulicach mknę
A noc pachnie letnim dniem
Ta noc się nie skończy snem
Zsuwam szybę na sam dół
Widzę Cytadeli mur
Czuję Wisłostrady wiatr …

Sidney Polak

I ja, niczym rozpędzony Sidney Polak, choć na trzeźwo, mijam cytadeli mur, czuję Wisłostrady wiatr i postanawiam wreszcie rzucić okiem na Cytadelę. Widzę tego ceglanego potwora nie pierwszy raz, ciągnie się kilometrowo od strony Wisłostrady, ale nigdy nie oglądałem go z drugiej strony. Zakręcam w górę, na wiślaną skarpę i okrążam cel przez osiedla wojskowe.

Cytadela razem z przyległościami jest dziś własnością wojska, słabo dostępną, choć mieści też Muzeum X Pawilonu Cytadeli (akurat tego dnia zamknięte). Miałem ledwie chwilę wolnego czasu, żeby zrobić krótki ogląd fortecy od zewnątrz.

Jest niesamowicie wielka. To jest monstrum osiadłe nad brzegiem Wisły, przerastające rozmiarem Stadion Narodowy. Co prawda kosztem budowy zwycięża jednak Narodowy- ok. 450mln euro, contra 128 milionów euro za Cytadelę (przeliczone wg wartości złota, za Wikipedią), mimo że: „Na potrzeby fortyfikacji wyburzono 76 domów, zajęto ponad 64 tys. posesji oraz wysiedlono do 15 tys. okolicznych mieszkańców”. No, ale budowali zaborcy, więc nie musieli nic płacić, tylko mieszkańców do tiurmy- i szlus.

Budowa odbyła się kosztem wymuszenia pieniędzy z budżetu miasta Warszawy i Banku Polskiego, jako kara za Powstanie Listopadowe.

Cała Cytadela, zbudowana w 1834 roku była karą Cara Mikołaja I za Powstanie. To właściwie nie była forteca, choć na taką wyglądała, tylko centrala pacyfikacji i kontroli wszelkich polskich ruchów narodowych i niepodległościowych. Nie była nawet specjalnie dobrze uzbrojona, miała za to liczne więzienne lochy. Głównym zadaniem było trzymanie w szachu miasta Warszawy, którego centrum znajdowało się w zasięgu wszystkich 555 dział.

„Jeżeli upierać się będziecie przy waszych marzeniach o odrębnej narodowości, o Polsce niepodległej i przy wszystkich tych złudzeniach, ściągniecie na siebie wielkie nieszczęście. Kazałem tu zbudować Cytadelę Aleksandrowską i oświadczam wam, że przy najmniejszym zaburzeniu każę miasto zbombardować, zburzę Warszawę i z pewnością nie ja ją odbuduję.”

Car Mikołaj I do mieszkańców Warszawy 1835

Jak widzimy zamiary burzycielskie cyklicznie nawiedzają naszą Stolicę. Niektóre zostają niestety zrealizowane

Zaparkowałem auto na osi ulicy Wojska Polskiego, w środku Starego Żoliborza i poszedłem na ogląd od zachodniej strony.

Wielkie to, ceglane, a za murem gigantycznych rozmiarów wały, zasłaniające całe wnętrze. Wcześniej wielka fosa okalająca cały obiekt. Fosa jest dziś bardzo przyjemnym miejscem do spacerów z psami, jak zauważyłem żoliborzanie preferują rasy myśliwskie. Może dlatego że to Żoliborz Wojskowy, a od wojskowego do myśliwego droga niedaleka.

No i odkrycie neofity: Jest w Warszawie najprawdziwszy akwedukt! Nie jakiś udawany, jak w Arkadii- Nieborowie. Biegnie przez fosę zasilając Cytadelę. Kto z Warszawiaków wiedział o tym akwedukcie- ręka w górę. W popularnych internetowych opisach Cytadeli nie ma o nim ani słowa.

Fortecę otaczają różne umocnienia i bastiony. Tuż przy wejściu do parku wokół Cytadeli (od zachodu) znajduje się ogródek zabaw dziecięcych, przytulony do zrujnowanej, niskiej, półokrągłej budowli w nienajlepszym stanie. Obejrzałem sobie tą budowlę, jej stodolniane wrota zamknięte na zardzewiałą kłódkę, odpadające cegły i wyrwy w murze i poszedłem dalej, nie zwróciwszy uwagi.

O jakże błądziłem!

Po powrocie do domu, dzięki Krzysiowi Gr. nastąpiły „odkrycia” historyczne, które sprawiły, że jeszcze raz pojechałem do Cytadeli, specjalnie żeby zrobić zdjęcia tej skromnej, zrujnowanej budowli.

Warszawa ma to szczęście, że wiele osób się nią interesuje. Jako miasto, które przeżyło własną śmierć jest wciąż obiektem badań, dociekań, drążenia i odkrywania. Niektórzy odkrywcy są wprost niepojęcie zaangażowani. Na przykład pan Ryszard Mączewski .Otóż wykonano benedyktyńską pracę i na podstawie zdjęć lotniczych miasta z roku 1935 tzw. ortofotomap skatalogowano gigantyczną ilość budynków- istniejących, nieistniejących, przebudowanych. „Skatalogowano”- oznacza możliwość najechania myszką, kliknięcia i obejrzenia archiwalnych i aktualnych zdjęć, opisu budynku, albo linku do stron go opisujących. Właściwie to nie musicie przyjeżdżać już do Warszawy- wystarczy klikać:

http://www.warszawa1939.pl/index_fotoplany.php

No i tam otóż dowiedziałem się co przeoczyłem.

Ten zrujnowany budynek na tyłach placu zabaw to Działobitnia Placu Broni Drogi Ukrytej nr wojskowy 112, pomiędzy III a IV Bastionem.

Byłaby to sobie jedna z działobitni, jednego z fortów jednej z Cytadel, jakie zbudowali Rosjanie na terenie Polski, gdyby nie to że w 1915 roku zajęli Warszawę Niemcy, którzy przejęli oczywiście Cytadelę. Działobitnię wykorzystali do potrzebnych sobie celów. Zamontowali na niej dwa duże maszty antenowe, oraz radiostację Telefunken, o mocy 4KW, bardzo znacznej jak na owe czasy. Radiostacja służyła do porozumiewania się z Dowództwem Frontu Wschodniego i kwaterą główną w Liège.

(Tą drogą przesyłano zapewne szyfrowane informacje, które usiłował wyłapywać brytyjski wywiad i odcyfrowywać w słynnym Pokoju 40- fascynująco opisała to Barbara Tuchman w „Telegramie Zimmermanna”)

Trzy lata później mocarstwa wykończone Wojną Światową ledwo zipały. Polacy zaczęli rozbrajać niemieckie wojska. Wymuszone formalne przejęcie Cytadeli przez Wojsko Polskie nastąpiło po przepychankach 19 listopada 1918 roku.

Przejęto nieuszkodzoną radiostację Telefunken, choć bez dokumentacji. I jeszcze tego samego dnia nadano stąd w eter następującą deklarację:

(…) Do Rządów wszystkich
Państw wojujących i neutralnych.
Jako Wódz Naczelny Armii Polskiej, pragnę notyfikować rządom i narodom wojującym i neutralnym istnienie Państwa Polskiego Niepodległego, obejmującego wszystkie ziemie zjednoczonej Polski.
Sytuacja polityczna w Polsce i jarzmo okupacji nie pozwoliły dotychczas narodowi polskiemu wypowiedzieć się swobodnie o swoim losie. Dzięki zmianom, które nastąpiły wskutek świetnych zwycięstw armij sprzymierzonych – wznowienie niepodległości i suwerenności Polski staje się odtąd faktem dokonanym.
Państwo Polskie powstaje z woli całego narodu i opiera się na podstawach demokratycznych. Rząd Polski zastąpi panowanie przemocy, która przez sto czterdzieści lat ciążyła nad losami Polski – przez ustrój, zbudowany na porządku i sprawiedliwości. Opierając się na Armii Polskiej pod moją komendą, mam nadzieję, że odtąd żadna armia obca nie wkroczy do Polski, nim nie wyrazimy w tej sprawie formalnej woli naszej. Jestem przekonany, że potężne demokracje Zachodu udzielą swej pomocy i braterskiego poparcia Polskiej Rzeczypospolitej Odrodzonej i Niepodległej.

Wódz Naczelny

Piłsudski „

Odebranie deklaracji potwierdziła radiostacja szwedzka w Karlsborgu, która nadała depeszę dalej.

Ale to jeszcze nie koniec warstw historycznych, spiętrzonych nad Działobtnią.

Odzyskaliśmy niepodległość. Trochę pohasaliśmy, trochę posklejaliśmy nasz kraj złożony z trzech kawałków- ale nie do końca, o czym świadczą dzisiejsze statystyki wyborów i frekwencji. Tymczasem za wschodnią miedzą larwa przepoczwarzyła się w poczwarkę, a ta- w wielką ćmę trupią główkę, która rozwinęła szeroko skrzydła. To my- Europa Wschodnia tak to widzimy, bo Europa Zachodnia do dziś myśli że to był motyl.

Rosjanie, zawróceni na komunizm, z powrotem postanowili odzyskać dawne, nienależne im włości. Z planem zatrzymania kampanii na wybrzeżu Atlantyku i zaprowadzenia wszędzie światłego ustroju gnębiącego. Wybuchła dramatyczna wojna 1920 roku. Kiedy już pętla zaciskała się na naszych gardłach pod Warszawą, radiostacja Telefunken na Działobitni nr 112 znowu się przydała.

W dniach 15 i 16 sierpnia, kiedy ważyły się losy Polski podczas Bitwy Warszawskiej, radiostacja nadawała przez 36 godzin bez przerwy czytany tekst Starego Testamentu- w celu zagłuszenia radiostacji sowieckich. Plan udał się znakomicie- armia rosyjska, która miała z północy iść na odsiecz okrążonym Rosjanom, nie była w stanie odebrać rozkazów i w czasie Bitwy Warszawskiej odeszła w stronę Torunia.

Jednym słowem Działobitnia wydatnie uratowała nam tyłki, tak że dziś możemy wesoło w swoim własnym języku pisać sobie blogi. A nawet czytać.

Na samej działobitni nie ma nawet skromnej tabliczki dotyczącej tych wydarzeń- są to zatem wydarzenia niszowe.

Cytadela odegrała oczywiście przykrą rolę w Powstaniu Warszawskim- była silnym punktem niemieckiego ostrzału oddzielającego Stare Miasto od Żoliborza, uniemożliwiając komunikację Powstańców.

Nie jest to koniec warstw historycznych spiętrzonych nad Działobitnią Placu Broni Drogi Ukrytej, numer wojskowy 112. Przekrój należy poprowadzić do głębszych warstw- poniżej fundamentów.

Niemal pod fundamentami Działobitni biegnie niski tunel, sklepiony łukowo. To poterna, czyli ukryte przejście, prowadząca do nieistniejącego dziś fortu, mniej więcej w okolice Placu Inwalidów. Odległość- 360 metrów. Tunel poterny ma się dobrze i jest w całości, ale zamknięty na wieki. Istniały, istnieją i istnieć będą plany utworzenia tam podziemnej trasy turystycznej, ale póki teren należy do wojska, to takie rzeczy tylko w Erze.

Ryszard Mączewski, warszawa1939.pl

Ryszard Mączewski, warszawa1939.pl

Ale podobno w 2015 roku ma się wszystko zmienić- Cytadelę ma przejąć Muzeum Wojska Polskiego. Otwarcie nowej placówki w 2020-tym, na stulecie istnienia Muzeum. Obyśmy dożyli.

I oby Ruskie znowu nie weszli.

Co za życie na wulkanie...

Fabrykant

z www.fabrykaslubow.pl

P.S. W następnym wpisie dowiecie się kto ma najdłuższy w Polsce. Zostańcie nastrojeni na nasze fale, jak stacja odbiorcza w Karlsborgu.

Źródła:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Cytadela_Warszawska#mediaviewer/File:Warszawa_cytadela_schemat_001.png

http://pl.wikipedia.org/wiki/Cytadela_Warszawska

http://muzeum-niepodleglosci.pl/xpawilon/geneza-cytadeli/

http://www.warszawa1939.pl/index_arch_main.php?r1=cytadela_rawelin_radio&r3=0

http://www.muzeumpilsudski.pl/swieto-niepodleglosci/ogloszenie-niepodleglosci

http://pl.wikipedia.org/wiki/Bitwa_warszawska_1920