Kraj w ruinie

Wszystko zrujnowane. Czy jest jakieś inne miasto, w którym 30% ścisłego centrum jest jedną wielką ruiną? Wielki ocean ruder i resztek. No, jeszcze do niedawna podobnie wyglądał Elbląg, ale już dzisiaj nie bardzo, bo go odbudowali. Tutaj nic nie odbudowali. Są  bardzo zadowoleni ze swych ruin. A turyści są jeszcze bardziej zadowoleni. Są tak zadowoleni, że pod Coloseum na chodniku trzeba się przepychać jak na imprezie w knajpie. Autokary stoją rzędami. Mówią, że w Rzymie nie ma gdzie zaparkować. Na szczęście zupełnie się mylą. Poszliśmy pod prąd wszelkim opiniom, które mówią, że Rzymu nie wolno zwiedzać samochodem, bo się tu nie da jeździć, Boże broń. Zupełnie się mylą. Da się. mając raptem dwa razy po cztery godziny, w przerwie meczy na Foro Italico opisanych już wcześniej- LINK - postanowiliśmy nakłuć Rzym od przedmieści. Raz z tej, raz z tamtej. Udało się. Rzymskie korki to lajt i pikuś, w porównaniu z warszawskimi na przykład. Tutaj przynajmniej wszystko porusza się powoli do przodu i współdziała, żeby ruch płynął. Wszyscy się wpychają, wszyscy wszystkich wpuszczają, pomiędzy rzędami meandrują tysiące skuterów. Na trzech pasach ustawiają się cztery rzędy aut. Parkowanie i manewrowanie doprowadzono tu do prawdziwej finezji, którą wykazują wszyscy uczestnicy ruchu (za wyjątkiem turystów), również staruszki w stuletnich Fiatach Panda, oraz licealistki i licealiści w pojazdach z silnikami od kosiarki. Dla samej przyjemności uczestniczenia w tym, jakże różnym od naszej rzeczywistości spektaklu warto wypożyczyć coś jeżdżącego. Stoisz w korkach, owszem, ale za to w platanowej alei nad Tybrem. 

Tylko nie wiadomo gdzie tu nakłuć.
W tym mieście jest tyle nawarstwień i spiętrzeń...

Otwórzmy więc ich drzwi
Zajrzyjmy im do wnętrza
Gdzie tyle różnych warstw
Nawarstwia się i spiętrza.

Starzyzna. To jednak najbardziej nas pociąga. Zaczęliśmy od południowego wschodu. Jak wiadomo każdy cesarz chciał się czymś wykazać. Choćby drogą.

By rzecz ująć z detalami
Temat tak rozpocząć mogę:
Budowaliśmy z kumplami coś płaskiego.
Jakby drogę.

Z Rzymu wylatują na wszystkie strony Rzymskiego Imperium drogi imperialne. Via Flaminia, Via Cassia, Via Aurelia, via Salaria. A primus inter pares jest Via Appia, nazywana królową dróg. Była pierwsza, do czasu - najdłuższa i łącząca Rzym z południem półwyspu aż do Brundisium (Brindisi), a przez ten port - z Grecją. Zbudowano ją tak- najpierw podkład z drobnego tłucznia, potem kamienie spojone zaprawą wapienną, potem ponownie drobny tłuczeń i na wierzchu wielkie, ściśle łączone bloki kamienne (krzemień lub kamień wulkaniczny). Zaczęli budować w 312-tym, a skończyli w 225-tym. Znaczy się nie w naszej erze to było, nie w naszej. Znaczy się 2330 lat ma to dzieło. Nieźle, co?

Dwadzieścia pięć lat! Będzie się ciungłooo! Jak lazanie. (cytat).

Vię Appię ledwo liznęliśmy i nie w tę stronę w którą ją zwykle zwiedzają. Za to piechotą przekroczyliśmy mury Rzymu i przez Porta Capena (dziś porta San Sebastiano) poszliśmy w stronę miasta.

Rzym zaskakuje co krok.

Pragnę powiedzieć, że przybysze wchodzący do Rzymu w dawnych wiekach musieli niewątpliwie zbierać szczęki z ziemi. Archeologowie z pewnością wykopują duże ilości szczęk. Same mury rzymskie to jest coś, na co można by przeznaczyć tydzień zwiedzania. Ogrom tej budowli powala kompletnie, zarówno ogrom w poziomie, jak i w pionie. Nigdzie indziej nie widziałem czegoś tak rozległego, właściwie wszystkie średniowieczne obwarowania wysiadają w przedbiegach, a zważywszy, że mury owe zbudował cesarz Aurelian 1750 lat temu, to już średniowiecze może przed tym murem tylko leżeć i przebierać nieporadnie nóżkami. Mur wokół Rzymu ma 19 kilometrów długości!
Wchodzimy przez największą z jego bram, od samego wejścia jakieś rudery.
Kraj w ruinie!

Po korkach w centrum i pędzie po obwodnicach miasta, w ciągłym ruchu, gwarze, bzyczeniu skuterów, tłumach przelewających się po chodnikach, kafejkach, barach, bankach i sklepach nagle następuje głucha cisza.

Brama Świętego Sebastiana odcina to wszystko nagle jak ostry nóż.
Idziemy samotnie brukowaną Via Appia, w otoczeniu ścisłych murów, nad którymi zieleń kipi dziko i można dać sobie rękę uciąć, że przez ostatnie dwa tysiące lat nic tutaj się nie zmieniło. To jest wieś! Przedmieścia dawnej metropolii pełne willi i posiadłości wielmożów skrytych za murami. Tak wygląda wiele małych włoskich miasteczek na południu i tak niespodziewanie wygląda tutaj Rzym. Wiocha w centrum miasta, kilometr od Forum Romanum. Czasem w murach prześwity i posiadłości dawnych latyfundiów odsłaniają rąbek tajemnicy. Idziemy. Pusto. Z rzadka przejeżdża jakieś auto.

Majowe słońce pali z nieba. Może by do jakiegoś aquaparku? Co powiecie na Termy Caracalli?
Kraj w ruinie! - mówię na ich widok do Współfabrykantki - I to jakiej!

No więc wyobraźcie sobie rzymski aquapark, wielkości... hm... wielkości, mniej więcej, jak Stadion Narodowy w Warszawie. Tylko na większym terenie usadowiony. Zbudowany w roku 206 tym. Tak jest, nie brakuje jedynki z przodu. Tak potwornej budowli, takiej olbrzymiej ruiny to ja nie widziałem jeszcze na oczy. W rzucie jest to większe niż Koloseum i niewiele niższe. Dzisiaj zostały same mury z płaskiej antycznej cegły, ale za czasów świetności była tam jeszcze kopuła sięgająca 35 metrów. Baseny, nimfea, atria, palestry do ćwiczeń gimnastycznych, sale do masażu, a także, uwaga uwaga: sauny i basen z gorącą wodą (caldarium), oraz frigidarium (z zimną). Do harmonijnego rozwoju rzymskiego człowieka była tam także biblioteka. Na zewnątrz urządzono boiska do gier sportowych. Był to obiekt przeznaczony dla tysiąca sześciuset użytkowników jednocześnie.
Większość podłogi i ścian wypełniały mozaiki ułożone z kamyczków. Teraz wyobraźcie sobie mozaiki pokrywające rozmiar Stadionu Narodowego i wypełniające ściany na takim obiekcie.
Turyści w Termach też muszą sobie je po części wyobrazić, bo są zrekonstruowane na niewielkiej części.

Skąd woda? Z akweduktu, oczywiście. Póki działał, wszystko było pięknie. I było przez 330 lat. Niestety wredni Goci z północy najechali na Rzym w 537 roku (to my! to my! tak mniej więcej) i rozpirzyli akwedukty. Od tamtego czasu Termy niszczały.
No to teraz pomyślmy jak były trwale zbudowane. Niszczeją sobie od blisko tysiąca pięciuset lat. Chciałbym zobaczyć, czy cokolwiek zostanie z Narodowego za tysiąc pięćset lat.

Obok Pallatynu doszliśmy piechotą do Koloseum, zostawiając za sobą rzymską wiochę i wgłębiając się w metropolię. Szczerze mówiąc nie da się zrobić ciekawego zdjęcia tego obiektu. Z dwóch powodów - że już takie zdjęcie na pewno zostało kiedyś zrobione, oraz dlatego, że pod Koloseum jest bardziej gęsta ciżba niż na imprezie w knajpie. Trzeba się przepychać łokciami, jednym łokciem traktując współturystów, a drugim handlarzy pamiątkami. No ale cóż - walczyć trzeba. Są owoce. Po nich mnie poznacie (cytat).

Idziemy dalej. Kraj w ruinie. Trajan stoi na swojej kolumnie wśród morza ruin. To ten właśnie król przeniósł stolicę do Warszawy... a nie, wróć... to nie ta kolumna.

Dziwne, że to wszystko stoi. Że żadni Goci, Wandalowie nie podnieśli na to ręki. Może ich zatchnęło od tego całego Rzymu i się trochę zacukali. Dużo łatwiej jest bombardować z powietrza jakieś maluńkie jak na makiecie , anonimowe domeczki, niż z pozycji piechura rujnować ręcznie i bezpośrednio różne wspaniałości.

Z powietrza też rujnowano. Znaczy się - myśmy im rujnowali. Na lotnisku Ciampino, które wygląda jak puste pole za stodołą, trochę tylko bardziej rozrośnięte w infrastrukturę, na ścianie wisiały historyczne zdjęcia pokazujące ów aeroport po bombardowaniu. To my, to my! (za pomocą amerykańskiego sprzętu). W 1943-cim. Jeszcze w 2013 roku znaleziono tu ćwierćtonową bombę, która przeleżała pół wieku pod murawą.
Same zaszłości, same warstwy. Nawarstwia się i spiętrza.

A w pewnym rzymskim obiekcie warstwy są jak na przekroju. To tort warstwowy. Nazywa się on Zamek Św. Anioła. Odbyło się drugie nakłucie Rzymu za pomocą środka automobilowego, bardzo udane, nie należy tylko oczekiwać, że parking będzie tuż pod celem. Raczej należy się nastawiać na jakiś spacer. My, nastawieni pozytywnie do spacerowania zaparkowaliśmy za słone kwoty, ale owe słonopłatne parkowanie niknie zupełnie przy opłatach za zwiedzanie zabytków. Generalnie chcąc obejrzeć wszystkie rzymskie atrakcje musicie być gotowi zostawić tu całą pensję. Ceny parkingów to pikuś. Spacer był nader udany, sfotografowałem całe mnóstwo czysto włoskich zabytków z II połowy XX wieku (Epoka Chromu i wczesnego Plastiku).

Potem wleźliśmy za gigantyczny mur miejski Watykanu i zderzyliśmy się z panującym tam szaleństwem turystycznym (pomimo tego, że nie zamierzaliśmy go wcale zgłębiać)- tłum oblegał plac Świętego Piotra ścisłą ciżbą, niczym Hunowie i Goci. Obserwowaliśmy to z bezpiecznej odległości kilometra, przez obiektyw 210 mm. Dodajmy, że był to wczesny sezon, maj, pachniała Saska Kępa, a mimo tego tłum oblegał. 

Ruszyliśmy w stronę przeciwną, do jednego z bardziej malowniczych zabytków rzymskich, wspomnianego tortu warstwowego nad Tybrem.

Całe te nawarstwienia są takie Dziwne, takie Inne niż u nas, jak o tym głębiej pomyśleć. No bo to był nagrobek królewski przecież! Nagrobek przerobiony na zamek obronny. Tak jakby kaplicę królewską na Wawelu przerobić na jednostkę wojskową. Ale być może w czasie przeróbki Rzymianie i ich następcy mieli znacznie bardziej w dupie swoich dawnych cesarzy, niż my mamy swoje królewskie groby.
W 139 roku zbudowano dla cesarza Hadriana mauzoleum. Ale nie takie, jakie zbudował dla siebie Izrael Poznański na łódzkim cmentarzu - LINK, albo rodzina Raczyńskich koło pałacu w Rogalinie. Ono było Trochę Większe. Podstawa na planie kwadratu o boku 85 metrów, wysokości 10 metrów, wszystko okładane marmurem full wypas. Na tymż graniastosłupie - cylinder mauzoleum, o średnicy 65 metrów, z betonu okładanego trawertynem, zwieńczony kopułą, wysokości 21 metrów. Na górze, na warstwie ziemi zasadzone były liczne cyprysy, a na samym szczycie kopuły wstawiono pomnik cesarza powożącego kwadrygą, jak sama nazwa wskazuje w cztery konie zaprzężną. Z brązu. Wejście do mauzoleum biegło najpierw rampą w górę, do pomieszczenia z cesarskim posągiem, a stamtąd wielkim spiralnym korytarzem w dół, do komory grobowej. Żeby całość nie wyglądała zbyt licho, przed zamkiem zbudowano potężny most na Tybrze, zwany do czasu - Pons Aelius. Fajnie tak sobie spoczywać wiecznie.

W mauzoleum oprócz Hadriana, pochowano także jego rodzinę, a potem późniejszych cesarzy, między innymi Marka Aureliusza i Septymiusza Sewera. Porównania do kaplicy na Wawelu nie są całkiem od rzeczy.

Potem jednak lata biegły. Wandalowie, Hunowie, Goci, siedemnaście filmów o tym zrobiłem, a kręcę osiemnasty.
Sto pięćdziesiąt lat po budowie mauzoleum zostało włączone jako bastion w mury Rzymu, potem zamieniono je w części na więzienie i ufortyfikowano. A przez kolejne wieki nic tylko przebudowywano, dodawano i fortyfikowano dalej. Obudowywano murami, dobudowywano wieże, blanki otwory strzelnicze i przejścia. Przez wieki był to najpotężniejszy obiekt obronny w mieście i jako taki był wykorzystywany wielokrotnie i z powodzeniem. Dominował. Kto władał zamkiem ten władał Rzymem. Mniej więcej ostateczny wygląd uzyskał ów Castel Sant'Angelo w okolicach XVI wieku, przyozdobiony gustownie barokowymi rzeźbami i posągiem anioła, symbolizującym ocalenie od zarazy. 

Tymczasem w środku nadal tkwiło starorzymskie mauzoleum.
Widać je do dzisiaj, choć wierzch został mocno przerobiony. Wchodząc do środka widać niewątpliwe warstwy, płaska i drobna starożytna cegła łączy się jak nożem uciął z cegłą późniejszą, bliższą naszej, nadal istnieje spiralny korytarz biegnący od szczytu po piwnice obiektu.
Słonopłatne wejście do zamku, było jedną z najlepszych w mym życiu inwestycji turystycznych. Było to bodajże 14 eurasów, ale nie jestem pewien, bo starałem się jak najszybciej o nich zapomnieć (a do tego nastawcie się Z CAŁĄ PEWNOŚCIĄ na kilka euro więcej, bo KAŻDY książkowy przewodnik podaje ceny ZAWSZE o kilka euro niższe niż te rzeczywiste. Prawdopodobnie rosną co pół roku).

Ten zamek zaskakuje na każdym kroku. Wszystkim. Regularnym kształtem, zawikłaną symetrycznością. Wchodzi się jak do średniowiecza / renesansu. Surowizna, widać że łby tu ucinali na każdym kroku i z różnych powodów. Jak to w zamku. Wewnątrz niespodziewane relikty hadriańskie, wszystko to odbywa się niezwykle skomplikowaną "one way" drogą która oblatuje cały obiekt. Na każdym piętrze coraz lepsze widoki i coraz więcej luksusu.

 Szczytowe pomieszczenia były niegdyś papieską rezydencją i doprawdy dawno nie widziałem takich fresków jakie pokrywają te pokoje. Dla tych fresków można by tu spędzić pół dnia, wymyślne niezwykle. No, ale nie mamy pół dnia, trzeba lecieć dalej. Kulminacja następuje na najwyższym tarasie widokowym, skąd otwierają się widoki na cały Rzym, razem ze wszystkimi wzgórzami, Watykanem, Tybrem i wystającymi ponad dachy monumentami. Tutaj można by spędzić ze dwie godziny. Ale nie mamy dwóch godzin na widoki. I kiedy przeszło się już tę kulminację zachwytów i myśli się że to już koniec i do wyjścia, nagle otwierają się Swiętoanielskie Wawele i sale od góry do dołu w boazeriach, intarsjach i tapiseriach, szczęka na dole i trzeba padać znów na kolana. Ja, na kolana padłszy, zaraz tyż prędko poszedłem (cytat).

Ten Rzym, powiem wam, jest po prostu wspaniały! Ja będę tu żył i się rozmnażał. To jest miasto tak warstwowe, jak żadne inne na świecie. Można zrobić z niego doktorat, habilitację i profesurę, wielu pewno zrobiło. Ale nawet liźnięcie i nakłucie tego molocha, nawet w dzikich tłumach turystów, daje niesamowicie dużo satysfakcji. Zwłaszcza, że zapewne zapomnianych i nieuczęszczanych zabytków najwyższej klasy jest tam więcej. Trzeba tylko poszukać. Poszukam następnym razem.

Wracając do zaparkowanego auta natknąłem się na następne zabytki z drugiej połowy XX wieku. Dość podniszczone, nawet, powiedziałbym, zrujnowane, nienowoczesne i omszałe. Stały zaparkowane.

-Kraj w ruinie - powiedziałem do Współfabrykantki - od razu widać.

Fabrykant



P.S.

Zapraszam na Facebooka Fotodinozy - LINK